کد مطلب:506 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:476
احکام تقلید
احكام تقلیدراههای سه گانه: احتیاط، اجتهاد، تقلید
س 1: آیا تقلید، صرفا یك مسأله عقلی است یا ادله شرعی نیز دارد؟
تقلید، ادله شرعی دارد و عقل نیز حكم می كند كه شخص نا آگاه به احكام دین باید به مجتهد جامع الشرایط مراجعه كند.
س 2: به نظر شریف حضرتعالی، عمل به احتیاط بهتر است یا تقلید؟
چون عمل به احتیاط مستلزم شناسائی موارد و چگونگی احتیاط و صرف وقت بیشتر است، بهتر آن است كه مكلّف در احكام دین از مجتهد جامع الشرائط تقلید كند.
س 3: قلمرو احتیاط در احكام دین در بین فتاوای فقها چه اندازه است؟ آیا رعایت آرای فقیهان گذشته نیز لازم است؟
مراد از احتیاط در موارد آن، رعایت همه احتمالات فقهی است؛ به طوری كه مكلّف مطمئن شود كه به وظیفه خود عمل كرده است.
س 4: دخترم بزودی به سن تكلیف می رسد و باید برای خود مرجع تقلیدی انتخاب كند، اما درك مسأله تقلید برای او دشوار است، وظیفه ما نسبت به او چیست؟
اگر وی به تنهائی نمی تواند وظیفه شرعی خود را دراین باره تشخیص دهد، وظیفه شما ارشاد و راهنمائی اوست.
س 5: نزد فقها معروف است كه تشخیص موضوعات احكام به عهده خود مكلّف است و وظیفه مجتهد تشخیص حكم است، ولی در عین حال مجتهدین در بسیاری موارد، در تشخیص موضوعات احكام نیز اظهار نظر می كنند، آیا متابعت از نظر مجتهد در موضوع نیز واجب است؟
تشخیص موضوع، موكول به نظر خود مكلّف است و متابعت از مجتهد در تشخیص موضوع واجب نیست، مگر آنكه به آن تشخیص اطمینان پیدا كند و یا موضوع از موضوعاتی باشد كه تشخیص آن نیاز به استنباط دارد.
س 6: آیا كسی كه در آموختن احكام دینیِ مورد نیاز خود كوتاهی می كند، گناهكار است؟
اگر نیاموختن احكام به ترك واجب یا ارتكاب حرام بیانجامد، گناهكار است.
س 7: گاهی از افراد كم اطلاع از مسائل دینی درباره مرجع تقلید شان پرسش می شود، می گویند نمی دانیم، یا اظهار می دارند كه از فلان مجتهد تقلید می كنیم، ولی عملا التزامی به خواندن رساله آن مجتهد و عمل به فتاوای او ندارند، اعمال این گونه افراد چه حكمی دارد؟
اگر اعمال آنان موافق احتیاط یا مطابق با واقع یا با نظر مجتهدی باشد كه وظیفه دارند از او تقلید كنند، محكوم به صحت است.
س 8: با توجه به اینكه در مسائلی كه مجتهد اعلم قائل به وجوب احتیاط است، می توانیم به مجتهد اعلم بعد از وی مراجعه كنیم، اگر اعلم بعد از او نیز قائل به وجوب احتیاط در مسأله باشد، آیا رجوع به اعلم بعد از او جایز است؟ و اگر فتوای مجتهد سوم هم همانگونه بود، آیا می توان به اعلم بعد از آنان مراجعه كرد؟ و همینطور...، لطفا این مسأله را توضیح دهید.
در مسائلی كه مجتهد اعلم فتوا ندارد، رجوع به مجتهدی كه در آن مسأله احتیاط نكرده است و فتوای صریح دارد، با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم، اشكال ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
شروط تقلید
س 9: آیا تقلید از مجتهدی كه متصدی مقام مرجعیت نبوده و رساله عملیه هم ندارد، جایز است؟
در صحت تقلید از مجتهد جامع الشرایط، تصدی مرجعیت یا داشتن رساله عملیه شرط نیست، لذا اگر برای مكلفی كه قصد تقلید از او را دارد، ثابت شود كه وی مجتهد جامع الشرایط است، تقلید اشكال ندارد.
س 10: آیا تقلید از كسی كه در یكی از ابواب فقه مثل نماز و روزه به درجه اجتهاد رسیده، جایز است؟
فتوای مجتهد متجزّی كه تنها در برخی ابواب فقهی دارای فتوا و نظر اجتهادی است برای خودش حجت است، ولی جواز تقلید دیگران از او محل اشكال است؛ اگر چه جواز آن بعید نیست.
س 11: آیا تقلید از علمای كشورهای دیگر كه دسترسی به آنان امكان ندارد، جایز است؟
در تقلید از مجتهد جامع الشرائط شرط نیست كه مجتهد اهل كشور مكلّف و یا ساكن در محل سكونت او باشد.
س 12: آیا عدالت معتبر در مجتهد و مرجع تقلید با عدالت معتبر در امام جماعت از حیث شدت و ضعف تفاوت دارد؟
با توجه به حسّاسیّت و اهمیت منصب مرجعیت در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، شرط است كه مجتهدِ مرجع تقلید علاوه بر عدالت، قدرت تسلّط بر نفس سركش را داشته و حرص به دنیا نداشته باشد.
س 13: این كه گفته می شود باید از مجتهدی تقلید نمود كه عادل باشد، مقصود از عادل چه كسی است؟
عادل كسی است كه پرهیزگاری او به حدی رسیده باشد كه از روی عمد مرتكب گناه نشود.
س 14: آیا اطلاع از اوضاع زمان و مكان از شرایط اجتهاد است؟
ممكن است این شرط در بعضی از مسائل دخیل باشد.
س 15: بنا بر نظر حضرت امام راحل «قدس سره» مرجع تقلید باید علاوه بر علم به احكام عبادات و معاملات، نسبت به همه امور سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و رهبری، عالم و آگاه باشد. ما در گذشته مقلّد حضرت امام بودیم، بعد از رحلت ایشان با راهنمائی تعدادی از علما و تشخیص خودمان لازم دانستیم به جنابعالی رجوع نموده و از شما تقلید كنیم تا بین مرجعیت و رهبری جمع كرده باشیم، نظر شما در این مورد چیست؟
شرایط صلاحیت مرجعیت تقلید، در تحریر الوسیله و رساله های دیگر به تفصیل ذكر شده است، و تشخیص فرد شایسته تقلید موكول به نظر خود مكلّف است.
س 16: آیا در تقلید، اعلمّیت مرجع شرط است یا خیر؟ معیار و ملاك اعلمیّت چیست؟
در مسائلی كه فتوای اعلم با فتوای غیر اعلم اختلاف دارد، احتیاط آن است كه از اعلم تقلید كند و ملاك اعلمیت این است كه آن مرجع نسبت به سایر مراجع قدرت بیشتری بر شناخت حكم الهی داشته باشد و بهتر بتواند احكام شرعیه را از أدلّه استنباط كند و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری كه در تشخیص موضوعات احكام و ابراز نظر فقهی مؤثر است، آگاه تر باشد.
س 17: آیا تقلید كسی كه از جهت احتمال عدم وجود شرایط معتبر تقلید در مجتهد اعلم، از مجتهد غیر اعلم تقلید كرده است، محكوم به بطلان است؟
بنابر احتیاط، تقلید از غیر اعلم در مسائل مورد اختلاف، به مجرد احتمال عدم وجود شرایط معتبر در اعلم، جایز نیست.
س 18: اگر ثابت شود كه تعدادی از علما در بعضی از مسائل اعلم هستند، یعنی هر كدام از آنان در مسأله معینی اعلم باشند، آیا تقلید از هر یك از آنان جایز است؟
تبعیض در تقلید اشكال ندارد و اگر اعلمیّت هر یك از آنان در مسائلی كه مكلف بنا دارد در آن مسائل از او تقلید كند محرز شود، بنا بر احتیاط، تبعیض در تقلید در صورت اختلاف فتوا در مسائل مورد نیاز مقلّد، واجب است.
س 19: آیا با وجود اعلم، تقلید از غیر اعلم جایز است؟
در مسائلی كه فتوای غیر اعلم مخالفِ فتوای اعلم نباشد، رجوع به غیر اعلم اشكال ندارد.
س 20: نظر جنابعالی در اشتراط اعلمیت مرجع تقلید چیست و دلیل آن كدام است؟
در صورت تعدد فقهای جامع الشرایط و اختلاف آنان در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، مكلّف باید از اعلم تقلید نماید، مگر آنكه احراز شود كه فتوای وی مخالف احتیاط است و فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط. و دلیل وجوب تقلید از اعلم بنای عقلاء و حكم عقل است، زیرا كه اعتبار فتوای اعلم برای مقلد یقینی و اعتبار قول غیر اعلم احتمالی است.
س 21: از چه كسی باید تقلید كنیم؟
از مجتهدی كه جامع شرایطِ فتوا و مرجعیت است، و بنابر احتیاط باید اعلم هم باشد.
س 22: آیا تقلید ابتدائی از میّت جایز است؟
در تقلید ابتدائی، احتیاط در تقلید از مجتهد زنده و اعلم نباید ترك شود.
س 23: آیا تقلید ابتدائی از مجتهد میّت، متوقف بر تقلید از مجتهد زنده است؟
تقلید ابتدائی از مجتهد میّت یا بقاء بر تقلید او باید به تقلید از مجتهد زنده و اعلم باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
راههای اثبات اجتهاد، اعلمیت و به دست آوردن فتوی
س 24: بعد از احراز صلاحیت مجتهدی برای مرجعیت تقلید بوسیله شهادت دو فرد عادل، آیا لازم است در این باره از اشخاص دیگر نیز تحقیق كنم؟
شهادت دو فرد عادل و اهل خبره بر صلاحیت و جامع الشرائط بودن مجتهد برای جواز تقلید از او كافی است و تحقیق از افراد دیگر لازم نیست.
س 25: راههای انتخاب مرجع و به دست آوردن فتوا كدام است؟
احراز اجتهاد و اعلمیت مرجع تقلید بوسیله امتحان یا تحصیل یقین ولو از شهرت مفیدِ علم یا اطمینان، یا با شهادت دو نفر عادل از اهل خبره صورت می گیرد.
راههای به دست آوردن فتوای مجتهد عبارتند از:
1 - شنیدن از خود مجتهد
2 - شنیدن از دو یا یك فرد عادل
3 - شنیدن از یك نفر مورد اطمینان
4 - دیدن در رساله مجتهد، در صورتی كه رساله وی مصون از اشتباه باشد.
س 26: آیا وكالت در انتخاب مرجع مثل وكالت پدر برای پسر و معلم برای شاگرد صحیح است؟
اگر مراد از وكالت، سپردن وظیفه تحقیق و جستجو برای یافتن مجتهد جامع الشرائط به پدر، معلم، مربی و یا غیر آنان باشد، اشكال ندارد و نظرشان در این مورد اگر مفیدِ علم یا اطمینان و یا واجد شرایط بیّنه و شهادت باشد، از نظر شرعی معتبر و حجت است.
س 27: از تعدادی از علماء كه خود مجتهد بودند، راجع به فرد اعلم سؤال شد. فرمودند كه رجوع به فلان مجتهد دامت افاضاته باعث برائت ذمه می گردد. آیا با آنكه شخصا اطلاع از اعلمیت آن مجتهد ندارم و یا در این باره شك دارم و یا اطمینان دارم كه اعلم نیست، زیرا افراد دیگری كه با دلیل و بینه مشابه اعلمیت آنان ثابت شده است، وجود دارند، می توانم به گفته آنان اعتماد كرده و از آن مجتهد تقلید كنم؟
اگر بیّنه شرعی بر اعلمیت مجتهد جامع الشرائط اقامه شود، تا زمانی كه بیّنه شرعی دیگری كه معارض آن باشد پیدا نشود، آن بیّنه حجت شرعی است و به آن اعتماد می شود، اگر چه موجب حصول علم یا اطمینان نباشد، در این صورت جستجو از بیّنه معارض و احراز عدم وجود آن لازم نیست.
س 28: آیا جایز است كسی كه اجازه از مجتهد ندارد و در بعضی از موارد مرتكب اشتباه در نقل فتوا و احكام شرعی شده است، متصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احكام شرعی شود؟ وظیفه ما در صورتی كه این شخص احكام را از روی رساله عملیه نقل می كند، چیست؟
در تصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احكام شرعی، اجازه داشتن شرط نیست، ولی كسی كه دچار خطا و اشتباه می شود، جایز نیست متصدی این كار شود و اگر در موردی اشتباه كرد، چنانچه متوجه اشتباه خود شد، بر او واجب است شنونده را از آن اشتباه آگاه نماید. به هر حال، بر مستمع جایز نیست تا اطمینان به صحت گفتار گوینده پیدا نكرده، به نقل او عمل كند.
--------------------------------------------------------------------------------
عدول از مجتهدی به مجتهد دیگر
س 29: تا به حال در بقاء بر تقلید از میّت، به اجازه مجتهد غیر اعلم عمل می كردیم. اگر اجازه مجتهد اعلم شرط بقاء بر تقلید از میّت است، آیا عدول به اعلم و طلب اجازه او برای بقاء بر میّت بر ما واجب است؟
اگر فتوای غیر اعلم موافق با فتوای اعلم در این مسأله باشد، عمل به فتوای غیر اعلم اشكال ندارد و نیازی به عدول به اعلم نیست.
س 30: آیا در عدول از یكی از فتاوای امام خمینی «قدس سره» واجب است به فتوای مجتهدی كه از او برای بقاء بر تقلید میّت اجازه گرفته ام، رجوع كنم یا آنكه به فتوای سایر مجتهدین هم می شود عمل كرد؟
احتیاط در رجوع به فتاوای همان مجتهد است، مگر آنكه مجتهد زنده دیگر اعلم از آن مجتهد و فتوای او در مسأله مورد عدول مخالف فتوای مجتهد اول باشد، كه احتیاط واجب در این صورت، رجوع به مجتهد اعلم است.
س 31: آیا عدول از اعلم به غیر اعلم جایز است؟
احتیاط واجب، عدم عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر است، مخصوصا در صورتی كه مرجع تقلید اول اعلم باشد.
س 32: جوانی هستم ملتزم به احكام شرعی، در گذشته قبل از رسیدن به سن تكلیف مقلد حضرت امام (ره) بودم، ولی این تقلید مبتنی بر بیّنه شرعی نبود بلكه بر این اساس بود كه تقلید از امام سبب برائت ذمّه می گردد. بعد از مدّتی به مرجع دیگری عدول كردم، در حالی كه این عدول هم صحیح نبود و بعد از درگذشت آن مرجع، به جنابعالی عدول كردم. لطفا حكم تقلیدم از آن مرجع و حكم اعمالم در آن مدت و تكلیف فعلی ام را بیان فرمائید.
آن دسته از اعمال شما كه بر اساس فتوای امام «قدس سره»، چه در حال حیات با بركت وی و چه بعد از رحلت ایشان، بنا بر بقاء بر تقلید از امام «قدس سره» انجام گرفته، محكوم به صحت است. ولی اعمالی كه به تقلید غیر منطبق با موازین شرعی از مرجع دیگری انجام یافته، اگر منطبق با فتوای كسی كه هم اكنون باید از او تقلید كنید، باشد، محكوم به صحت و موجب برائت ذمه است، والّا قضای آنها بر شما واجب است. در حال حاضر شما بین بقاء بر تقلید از امام راحل طاب ثراه و بین عدول به كسی كه بر اساس موازین شرعی او را شایسته تقلید می دانید، مخیّر هستید.
--------------------------------------------------------------------------------
بقاء بر تقلید میّت
س 33: شخصی كه مقلّد امام رحمةاله علیه بوده، پس از ارتحال ایشان از مرجع معینی تقلید نموده است. در حال حاضر می خواهد دوباره از امام تقلید نماید. آیا این تقلید جایز است؟
رجوع از مجتهد زنده جامع الشرایط به مجتهد میّت بنا بر احتیاط، جایز نیست. ولی اگر مجتهد زنده در زمان عدول به او واجد شرایط نبوده است، عدول به او از همان ابتدا باطل بوده، و این فرد در حال حاضر اختیار دارد كه همچنان بر تقلید امام(ره) باقی بماند و یا به مجتهد زنده ای كه تقلیدش جایز است، عدول كند.
س 34: من در زمان حیات امام خمینی (ره) به سن تكلیف رسیده و در بعضی از احكام از ایشان تقلید كردم، در حالی كه مسأله تقلید بخوبی برایم معلوم نبود، اكنون چه تكلیفی دارم؟
اگر در اعمال عبادی و غیر عبادی در زمان حیات امام (ره) به فتاوای ایشان عمل نموده اید، و عملا مقلد ایشان، هر چند در بعضی از احكام، بوده اید، در حال حاضر بقاء بر تقلید حضرت امام (ره) در همه مسائل برای شما جایز است.
س 35: حكم بقاء بر تقلید میّت اگر اعلم باشد، چیست؟
بقاء بر تقلید میّت در هر صورت جایز است. ولی سزاوار است كه احتیاط در بقاء بر تقلید میّت اعلم ترك نشود.
س 36: آیا در بقاء بر تقلید میّت، اجازه از مجتهد اعلم معتبر است و یا اجازه هر مجتهدی كافی است؟
در جواز بقاء بر تقلید میّت، در صورتی كه مورد اتفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نیست.
س 37: شخصی كه از امام راحل «قدس سره» تقلید می كرده و بعد از رحلت ایشان در بعضی از مسائل از مجتهد دیگری تقلید كرده است، اكنون آن مجتهد نیز وفات نموده است، این شخص چه تكلیفی دارد؟
می تواند مانند گذشته، بر تقلید از امام «قدس سره»، در مسائلی كه از ایشان عدول نكرده، باقی بماند. همچنان كه مخیّر است در مسائلی كه عدول نموده بر فتوای مجتهد دوم باقی بماند و یا به مجتهد زنده عدول كند.
س 38: بعد از وفات امام راحل «قدس سره» گمان می كردم كه بنا بر فتوای ایشان بقاء بر تقلید میّت جایز نیست، لذا مجتهد زنده دیگری را برای تقلید انتخاب كردم. آیا می توانم بار دیگر به تقلید از امام راحل رجوع كنم؟
رجوع به تقلید از امام «قدس سره» بعد از عدول از ایشان به مجتهد زنده در مسائلی كه عدول نموده اید، جایز نیست، مگر این كه فتوای مجتهد زنده، وجوب بقاء بر تقلید میّت اعلم باشد، و شما معتقد باشید كه امام (ره) نسبت به مجتهد زنده اعلم است، كه در این صورت بقاء بر تقلید امام (ره) واجب است.
س 39: آیا جایز است كه در یك مسأله با وجود اختلاف در فتوا گاهی به فتوای مجتهد میّت رجوع كنم و گاهی به فتوای مجتهد زنده اعلم؟
بقاء بر تقلید میّت تا زمانی كه به مجتهد زنده عدول نشده، جایز است و پس از عدول، رجوع مجدد به میّت جایز نیست.
س 40: آیا بر مقلّدین امام راحل «قدس سره» و كسانی كه قصد بقاء بر تقلید از ایشان را دارند، اجازه گرفتن از یكی از مراجع زنده واجب است؟ یا این كه اتفاق اكثر مراجع و علمای اسلام بر جواز بقاء بر میّت كافی است؟
با فرض اتفاق علما، مبنی بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، بقاء بر تقلید امام(ره) جایز است و در این مورد نیازی به رجوع به مجتهد معینی نیست.
س 41: نظر شریف جنابعالی راجع به بقاء بر تقلید از میّت در مسأله ای كه مكلّف در حال حیات مرجع به آن عمل كرده و یا نكرده، چیست؟
بقاء بر تقلید میّت در همه مسائل حتی در مسائلی كه تاكنون مكلّف به آنها عمل نكرده است، جایز و مجزی است.
س 42: بنا بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، آیا این حكم شامل اشخاصی كه در زمان حیات مجتهد مكلّف نبوده ولی به فتاوای آن مرجع عمل كرده اند، هم می شود؟
اگر تقلید شخص غیربالغ از مجتهد جامع الشرائط به نحو صحیح محقق شده باشد، باقی ماندن بر تقلید همان مجتهد بعد از فوتش جایز است.
س 43: ما از مقلدین امام خمینی «قدس سره» هستیم كه بعد از رحلت جانسوز ایشان بر تقلید وی باقی مانده ایم. ولی چون در شرائط دشوار فعلی كه ملت مسلمان با استكبار جهانی درگیر است، با مسائل شرعی تازه ای روبرو می شویم و احساس می كنیم باید به حضرتعالی رجوع نمائیم و از شما تقلید كنیم، آیا این كار برای ما جایز است؟
بقاء بر تقلید از امام «قدس سره» برای شما جایز است و فعلا نیازی به عدول از تقلید ایشان ندارید، در صورت نیاز به استعلام حكم شرعی در مسائل مستحدثه، می توانید با دفتر ما مكاتبه نمائید.
س 44: وظیفه مقلد در قبال مرجع تقلید خود در صورتی كه اعلمیت مرجع دیگری را احراز نماید، چیست؟
بنا بر احتیاط، واجب است در مسائلی كه فتوای مرجع فعلی با فتوای مرجع اعلم اختلاف دارد، به مرجع اعلم عدول نماید.
س 45: 1 - در چه صورتی جایز است، مقلد از مرجع تقلیدش عدول كند؟
2 - آیا عدول از اعلم به غیر اعلم در مواردی كه فتاوای مرجع اعلم منطبق با زمان نباشد و یا عمل به آن بسیار دشوار باشد، جایز است؟
1 - عدول از مرجع تقلید زنده به مجتهد دیگر، جایز نیست علی الاحوط، مگر در صورتی كه مرجع دوم اعلم از مرجع اول و فتوای او در مسأله ای مخالف فتوای مجتهد اول باشد.
2 - تنها گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاكم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او، سبب جواز عدول از مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی شود.
--------------------------------------------------------------------------------
مسائل متفرقه تقلید
س 46: مراد از جاهل مقصّر چه كسی است؟
جاهل مقصر به كسی گفته می شود كه متوجه جهل خود بوده و راههای رفع جهالت خود را هم می داند، ولی در آموختن احكام كوتاهی می كند.
س 47: جاهل قاصر كیست؟
جاهل قاصر كسی است كه اصلا متوجه جهل خود نیست و یا راهی برای برطرف كردن جهل خود ندارد.
س 48: احتیاط واجب چه معنائی دارد؟
یعنی وجوب انجام یا ترك فعلی از باب احتیاط.
س 49: آیا عبارت «فیه اشكال» كه در بعضی از فتاوی ذكر می شود، دلالت بر حرمت دارد؟
بر حسب اختلاف موارد، معنای آن فرق می كند. اگر اشكال در جواز باشد دلالت بر حرمت در مقام عمل دارد.
س 50: عبارت های «فیه اشكال»، «مشكل»، «لایخلو من اشكال»، «لا اشكال فیه» فتواست یا احتیاط؟
همه این عبارت ها دلالت بر احتیاط دارند، مگر عبارت «لااشكال فیه» كه فتوی است.
س 51: فرق بین جایز نبودن و حرام چیست؟
در مقام عمل بین آنها فرقی نیست.
س 1: آیا تقلید، صرفا یك مسأله عقلی است یا ادله شرعی نیز دارد؟
تقلید، ادله شرعی دارد و عقل نیز حكم می كند كه شخص نا آگاه به احكام دین باید به مجتهد جامع الشرایط مراجعه كند.
س 2: به نظر شریف حضرتعالی، عمل به احتیاط بهتر است یا تقلید؟
چون عمل به احتیاط مستلزم شناسائی موارد و چگونگی احتیاط و صرف وقت بیشتر است، بهتر آن است كه مكلّف در احكام دین از مجتهد جامع الشرائط تقلید كند.
س 3: قلمرو احتیاط در احكام دین در بین فتاوای فقها چه اندازه است؟ آیا رعایت آرای فقیهان گذشته نیز لازم است؟
مراد از احتیاط در موارد آن، رعایت همه احتمالات فقهی است؛ به طوری كه مكلّف مطمئن شود كه به وظیفه خود عمل كرده است.
س 4: دخترم بزودی به سن تكلیف می رسد و باید برای خود مرجع تقلیدی انتخاب كند، اما درك مسأله تقلید برای او دشوار است، وظیفه ما نسبت به او چیست؟
اگر وی به تنهائی نمی تواند وظیفه شرعی خود را دراین باره تشخیص دهد، وظیفه شما ارشاد و راهنمائی اوست.
س 5: نزد فقها معروف است كه تشخیص موضوعات احكام به عهده خود مكلّف است و وظیفه مجتهد تشخیص حكم است، ولی در عین حال مجتهدین در بسیاری موارد، در تشخیص موضوعات احكام نیز اظهار نظر می كنند، آیا متابعت از نظر مجتهد در موضوع نیز واجب است؟
تشخیص موضوع، موكول به نظر خود مكلّف است و متابعت از مجتهد در تشخیص موضوع واجب نیست، مگر آنكه به آن تشخیص اطمینان پیدا كند و یا موضوع از موضوعاتی باشد كه تشخیص آن نیاز به استنباط دارد.
س 6: آیا كسی كه در آموختن احكام دینیِ مورد نیاز خود كوتاهی می كند، گناهكار است؟
اگر نیاموختن احكام به ترك واجب یا ارتكاب حرام بیانجامد، گناهكار است.
س 7: گاهی از افراد كم اطلاع از مسائل دینی درباره مرجع تقلید شان پرسش می شود، می گویند نمی دانیم، یا اظهار می دارند كه از فلان مجتهد تقلید می كنیم، ولی عملا التزامی به خواندن رساله آن مجتهد و عمل به فتاوای او ندارند، اعمال این گونه افراد چه حكمی دارد؟
اگر اعمال آنان موافق احتیاط یا مطابق با واقع یا با نظر مجتهدی باشد كه وظیفه دارند از او تقلید كنند، محكوم به صحت است.
س 8: با توجه به اینكه در مسائلی كه مجتهد اعلم قائل به وجوب احتیاط است، می توانیم به مجتهد اعلم بعد از وی مراجعه كنیم، اگر اعلم بعد از او نیز قائل به وجوب احتیاط در مسأله باشد، آیا رجوع به اعلم بعد از او جایز است؟ و اگر فتوای مجتهد سوم هم همانگونه بود، آیا می توان به اعلم بعد از آنان مراجعه كرد؟ و همینطور...، لطفا این مسأله را توضیح دهید.
در مسائلی كه مجتهد اعلم فتوا ندارد، رجوع به مجتهدی كه در آن مسأله احتیاط نكرده است و فتوای صریح دارد، با رعایت ترتیب الاعلم فالاعلم، اشكال ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
شروط تقلید
س 9: آیا تقلید از مجتهدی كه متصدی مقام مرجعیت نبوده و رساله عملیه هم ندارد، جایز است؟
در صحت تقلید از مجتهد جامع الشرایط، تصدی مرجعیت یا داشتن رساله عملیه شرط نیست، لذا اگر برای مكلفی كه قصد تقلید از او را دارد، ثابت شود كه وی مجتهد جامع الشرایط است، تقلید اشكال ندارد.
س 10: آیا تقلید از كسی كه در یكی از ابواب فقه مثل نماز و روزه به درجه اجتهاد رسیده، جایز است؟
فتوای مجتهد متجزّی كه تنها در برخی ابواب فقهی دارای فتوا و نظر اجتهادی است برای خودش حجت است، ولی جواز تقلید دیگران از او محل اشكال است؛ اگر چه جواز آن بعید نیست.
س 11: آیا تقلید از علمای كشورهای دیگر كه دسترسی به آنان امكان ندارد، جایز است؟
در تقلید از مجتهد جامع الشرائط شرط نیست كه مجتهد اهل كشور مكلّف و یا ساكن در محل سكونت او باشد.
س 12: آیا عدالت معتبر در مجتهد و مرجع تقلید با عدالت معتبر در امام جماعت از حیث شدت و ضعف تفاوت دارد؟
با توجه به حسّاسیّت و اهمیت منصب مرجعیت در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، شرط است كه مجتهدِ مرجع تقلید علاوه بر عدالت، قدرت تسلّط بر نفس سركش را داشته و حرص به دنیا نداشته باشد.
س 13: این كه گفته می شود باید از مجتهدی تقلید نمود كه عادل باشد، مقصود از عادل چه كسی است؟
عادل كسی است كه پرهیزگاری او به حدی رسیده باشد كه از روی عمد مرتكب گناه نشود.
س 14: آیا اطلاع از اوضاع زمان و مكان از شرایط اجتهاد است؟
ممكن است این شرط در بعضی از مسائل دخیل باشد.
س 15: بنا بر نظر حضرت امام راحل «قدس سره» مرجع تقلید باید علاوه بر علم به احكام عبادات و معاملات، نسبت به همه امور سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و رهبری، عالم و آگاه باشد. ما در گذشته مقلّد حضرت امام بودیم، بعد از رحلت ایشان با راهنمائی تعدادی از علما و تشخیص خودمان لازم دانستیم به جنابعالی رجوع نموده و از شما تقلید كنیم تا بین مرجعیت و رهبری جمع كرده باشیم، نظر شما در این مورد چیست؟
شرایط صلاحیت مرجعیت تقلید، در تحریر الوسیله و رساله های دیگر به تفصیل ذكر شده است، و تشخیص فرد شایسته تقلید موكول به نظر خود مكلّف است.
س 16: آیا در تقلید، اعلمّیت مرجع شرط است یا خیر؟ معیار و ملاك اعلمیّت چیست؟
در مسائلی كه فتوای اعلم با فتوای غیر اعلم اختلاف دارد، احتیاط آن است كه از اعلم تقلید كند و ملاك اعلمیت این است كه آن مرجع نسبت به سایر مراجع قدرت بیشتری بر شناخت حكم الهی داشته باشد و بهتر بتواند احكام شرعیه را از أدلّه استنباط كند و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری كه در تشخیص موضوعات احكام و ابراز نظر فقهی مؤثر است، آگاه تر باشد.
س 17: آیا تقلید كسی كه از جهت احتمال عدم وجود شرایط معتبر تقلید در مجتهد اعلم، از مجتهد غیر اعلم تقلید كرده است، محكوم به بطلان است؟
بنابر احتیاط، تقلید از غیر اعلم در مسائل مورد اختلاف، به مجرد احتمال عدم وجود شرایط معتبر در اعلم، جایز نیست.
س 18: اگر ثابت شود كه تعدادی از علما در بعضی از مسائل اعلم هستند، یعنی هر كدام از آنان در مسأله معینی اعلم باشند، آیا تقلید از هر یك از آنان جایز است؟
تبعیض در تقلید اشكال ندارد و اگر اعلمیّت هر یك از آنان در مسائلی كه مكلف بنا دارد در آن مسائل از او تقلید كند محرز شود، بنا بر احتیاط، تبعیض در تقلید در صورت اختلاف فتوا در مسائل مورد نیاز مقلّد، واجب است.
س 19: آیا با وجود اعلم، تقلید از غیر اعلم جایز است؟
در مسائلی كه فتوای غیر اعلم مخالفِ فتوای اعلم نباشد، رجوع به غیر اعلم اشكال ندارد.
س 20: نظر جنابعالی در اشتراط اعلمیت مرجع تقلید چیست و دلیل آن كدام است؟
در صورت تعدد فقهای جامع الشرایط و اختلاف آنان در فتوا، بنا بر احتیاط واجب، مكلّف باید از اعلم تقلید نماید، مگر آنكه احراز شود كه فتوای وی مخالف احتیاط است و فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط. و دلیل وجوب تقلید از اعلم بنای عقلاء و حكم عقل است، زیرا كه اعتبار فتوای اعلم برای مقلد یقینی و اعتبار قول غیر اعلم احتمالی است.
س 21: از چه كسی باید تقلید كنیم؟
از مجتهدی كه جامع شرایطِ فتوا و مرجعیت است، و بنابر احتیاط باید اعلم هم باشد.
س 22: آیا تقلید ابتدائی از میّت جایز است؟
در تقلید ابتدائی، احتیاط در تقلید از مجتهد زنده و اعلم نباید ترك شود.
س 23: آیا تقلید ابتدائی از مجتهد میّت، متوقف بر تقلید از مجتهد زنده است؟
تقلید ابتدائی از مجتهد میّت یا بقاء بر تقلید او باید به تقلید از مجتهد زنده و اعلم باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
راههای اثبات اجتهاد، اعلمیت و به دست آوردن فتوی
س 24: بعد از احراز صلاحیت مجتهدی برای مرجعیت تقلید بوسیله شهادت دو فرد عادل، آیا لازم است در این باره از اشخاص دیگر نیز تحقیق كنم؟
شهادت دو فرد عادل و اهل خبره بر صلاحیت و جامع الشرائط بودن مجتهد برای جواز تقلید از او كافی است و تحقیق از افراد دیگر لازم نیست.
س 25: راههای انتخاب مرجع و به دست آوردن فتوا كدام است؟
احراز اجتهاد و اعلمیت مرجع تقلید بوسیله امتحان یا تحصیل یقین ولو از شهرت مفیدِ علم یا اطمینان، یا با شهادت دو نفر عادل از اهل خبره صورت می گیرد.
راههای به دست آوردن فتوای مجتهد عبارتند از:
1 - شنیدن از خود مجتهد
2 - شنیدن از دو یا یك فرد عادل
3 - شنیدن از یك نفر مورد اطمینان
4 - دیدن در رساله مجتهد، در صورتی كه رساله وی مصون از اشتباه باشد.
س 26: آیا وكالت در انتخاب مرجع مثل وكالت پدر برای پسر و معلم برای شاگرد صحیح است؟
اگر مراد از وكالت، سپردن وظیفه تحقیق و جستجو برای یافتن مجتهد جامع الشرائط به پدر، معلم، مربی و یا غیر آنان باشد، اشكال ندارد و نظرشان در این مورد اگر مفیدِ علم یا اطمینان و یا واجد شرایط بیّنه و شهادت باشد، از نظر شرعی معتبر و حجت است.
س 27: از تعدادی از علماء كه خود مجتهد بودند، راجع به فرد اعلم سؤال شد. فرمودند كه رجوع به فلان مجتهد دامت افاضاته باعث برائت ذمه می گردد. آیا با آنكه شخصا اطلاع از اعلمیت آن مجتهد ندارم و یا در این باره شك دارم و یا اطمینان دارم كه اعلم نیست، زیرا افراد دیگری كه با دلیل و بینه مشابه اعلمیت آنان ثابت شده است، وجود دارند، می توانم به گفته آنان اعتماد كرده و از آن مجتهد تقلید كنم؟
اگر بیّنه شرعی بر اعلمیت مجتهد جامع الشرائط اقامه شود، تا زمانی كه بیّنه شرعی دیگری كه معارض آن باشد پیدا نشود، آن بیّنه حجت شرعی است و به آن اعتماد می شود، اگر چه موجب حصول علم یا اطمینان نباشد، در این صورت جستجو از بیّنه معارض و احراز عدم وجود آن لازم نیست.
س 28: آیا جایز است كسی كه اجازه از مجتهد ندارد و در بعضی از موارد مرتكب اشتباه در نقل فتوا و احكام شرعی شده است، متصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احكام شرعی شود؟ وظیفه ما در صورتی كه این شخص احكام را از روی رساله عملیه نقل می كند، چیست؟
در تصدی نقل فتوای مجتهد و بیان احكام شرعی، اجازه داشتن شرط نیست، ولی كسی كه دچار خطا و اشتباه می شود، جایز نیست متصدی این كار شود و اگر در موردی اشتباه كرد، چنانچه متوجه اشتباه خود شد، بر او واجب است شنونده را از آن اشتباه آگاه نماید. به هر حال، بر مستمع جایز نیست تا اطمینان به صحت گفتار گوینده پیدا نكرده، به نقل او عمل كند.
--------------------------------------------------------------------------------
عدول از مجتهدی به مجتهد دیگر
س 29: تا به حال در بقاء بر تقلید از میّت، به اجازه مجتهد غیر اعلم عمل می كردیم. اگر اجازه مجتهد اعلم شرط بقاء بر تقلید از میّت است، آیا عدول به اعلم و طلب اجازه او برای بقاء بر میّت بر ما واجب است؟
اگر فتوای غیر اعلم موافق با فتوای اعلم در این مسأله باشد، عمل به فتوای غیر اعلم اشكال ندارد و نیازی به عدول به اعلم نیست.
س 30: آیا در عدول از یكی از فتاوای امام خمینی «قدس سره» واجب است به فتوای مجتهدی كه از او برای بقاء بر تقلید میّت اجازه گرفته ام، رجوع كنم یا آنكه به فتوای سایر مجتهدین هم می شود عمل كرد؟
احتیاط در رجوع به فتاوای همان مجتهد است، مگر آنكه مجتهد زنده دیگر اعلم از آن مجتهد و فتوای او در مسأله مورد عدول مخالف فتوای مجتهد اول باشد، كه احتیاط واجب در این صورت، رجوع به مجتهد اعلم است.
س 31: آیا عدول از اعلم به غیر اعلم جایز است؟
احتیاط واجب، عدم عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر است، مخصوصا در صورتی كه مرجع تقلید اول اعلم باشد.
س 32: جوانی هستم ملتزم به احكام شرعی، در گذشته قبل از رسیدن به سن تكلیف مقلد حضرت امام (ره) بودم، ولی این تقلید مبتنی بر بیّنه شرعی نبود بلكه بر این اساس بود كه تقلید از امام سبب برائت ذمّه می گردد. بعد از مدّتی به مرجع دیگری عدول كردم، در حالی كه این عدول هم صحیح نبود و بعد از درگذشت آن مرجع، به جنابعالی عدول كردم. لطفا حكم تقلیدم از آن مرجع و حكم اعمالم در آن مدت و تكلیف فعلی ام را بیان فرمائید.
آن دسته از اعمال شما كه بر اساس فتوای امام «قدس سره»، چه در حال حیات با بركت وی و چه بعد از رحلت ایشان، بنا بر بقاء بر تقلید از امام «قدس سره» انجام گرفته، محكوم به صحت است. ولی اعمالی كه به تقلید غیر منطبق با موازین شرعی از مرجع دیگری انجام یافته، اگر منطبق با فتوای كسی كه هم اكنون باید از او تقلید كنید، باشد، محكوم به صحت و موجب برائت ذمه است، والّا قضای آنها بر شما واجب است. در حال حاضر شما بین بقاء بر تقلید از امام راحل طاب ثراه و بین عدول به كسی كه بر اساس موازین شرعی او را شایسته تقلید می دانید، مخیّر هستید.
--------------------------------------------------------------------------------
بقاء بر تقلید میّت
س 33: شخصی كه مقلّد امام رحمةاله علیه بوده، پس از ارتحال ایشان از مرجع معینی تقلید نموده است. در حال حاضر می خواهد دوباره از امام تقلید نماید. آیا این تقلید جایز است؟
رجوع از مجتهد زنده جامع الشرایط به مجتهد میّت بنا بر احتیاط، جایز نیست. ولی اگر مجتهد زنده در زمان عدول به او واجد شرایط نبوده است، عدول به او از همان ابتدا باطل بوده، و این فرد در حال حاضر اختیار دارد كه همچنان بر تقلید امام(ره) باقی بماند و یا به مجتهد زنده ای كه تقلیدش جایز است، عدول كند.
س 34: من در زمان حیات امام خمینی (ره) به سن تكلیف رسیده و در بعضی از احكام از ایشان تقلید كردم، در حالی كه مسأله تقلید بخوبی برایم معلوم نبود، اكنون چه تكلیفی دارم؟
اگر در اعمال عبادی و غیر عبادی در زمان حیات امام (ره) به فتاوای ایشان عمل نموده اید، و عملا مقلد ایشان، هر چند در بعضی از احكام، بوده اید، در حال حاضر بقاء بر تقلید حضرت امام (ره) در همه مسائل برای شما جایز است.
س 35: حكم بقاء بر تقلید میّت اگر اعلم باشد، چیست؟
بقاء بر تقلید میّت در هر صورت جایز است. ولی سزاوار است كه احتیاط در بقاء بر تقلید میّت اعلم ترك نشود.
س 36: آیا در بقاء بر تقلید میّت، اجازه از مجتهد اعلم معتبر است و یا اجازه هر مجتهدی كافی است؟
در جواز بقاء بر تقلید میّت، در صورتی كه مورد اتفاق فقها باشد، اجازه از اعلم واجب نیست.
س 37: شخصی كه از امام راحل «قدس سره» تقلید می كرده و بعد از رحلت ایشان در بعضی از مسائل از مجتهد دیگری تقلید كرده است، اكنون آن مجتهد نیز وفات نموده است، این شخص چه تكلیفی دارد؟
می تواند مانند گذشته، بر تقلید از امام «قدس سره»، در مسائلی كه از ایشان عدول نكرده، باقی بماند. همچنان كه مخیّر است در مسائلی كه عدول نموده بر فتوای مجتهد دوم باقی بماند و یا به مجتهد زنده عدول كند.
س 38: بعد از وفات امام راحل «قدس سره» گمان می كردم كه بنا بر فتوای ایشان بقاء بر تقلید میّت جایز نیست، لذا مجتهد زنده دیگری را برای تقلید انتخاب كردم. آیا می توانم بار دیگر به تقلید از امام راحل رجوع كنم؟
رجوع به تقلید از امام «قدس سره» بعد از عدول از ایشان به مجتهد زنده در مسائلی كه عدول نموده اید، جایز نیست، مگر این كه فتوای مجتهد زنده، وجوب بقاء بر تقلید میّت اعلم باشد، و شما معتقد باشید كه امام (ره) نسبت به مجتهد زنده اعلم است، كه در این صورت بقاء بر تقلید امام (ره) واجب است.
س 39: آیا جایز است كه در یك مسأله با وجود اختلاف در فتوا گاهی به فتوای مجتهد میّت رجوع كنم و گاهی به فتوای مجتهد زنده اعلم؟
بقاء بر تقلید میّت تا زمانی كه به مجتهد زنده عدول نشده، جایز است و پس از عدول، رجوع مجدد به میّت جایز نیست.
س 40: آیا بر مقلّدین امام راحل «قدس سره» و كسانی كه قصد بقاء بر تقلید از ایشان را دارند، اجازه گرفتن از یكی از مراجع زنده واجب است؟ یا این كه اتفاق اكثر مراجع و علمای اسلام بر جواز بقاء بر میّت كافی است؟
با فرض اتفاق علما، مبنی بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، بقاء بر تقلید امام(ره) جایز است و در این مورد نیازی به رجوع به مجتهد معینی نیست.
س 41: نظر شریف جنابعالی راجع به بقاء بر تقلید از میّت در مسأله ای كه مكلّف در حال حیات مرجع به آن عمل كرده و یا نكرده، چیست؟
بقاء بر تقلید میّت در همه مسائل حتی در مسائلی كه تاكنون مكلّف به آنها عمل نكرده است، جایز و مجزی است.
س 42: بنا بر جواز بقاء بر تقلید از میّت، آیا این حكم شامل اشخاصی كه در زمان حیات مجتهد مكلّف نبوده ولی به فتاوای آن مرجع عمل كرده اند، هم می شود؟
اگر تقلید شخص غیربالغ از مجتهد جامع الشرائط به نحو صحیح محقق شده باشد، باقی ماندن بر تقلید همان مجتهد بعد از فوتش جایز است.
س 43: ما از مقلدین امام خمینی «قدس سره» هستیم كه بعد از رحلت جانسوز ایشان بر تقلید وی باقی مانده ایم. ولی چون در شرائط دشوار فعلی كه ملت مسلمان با استكبار جهانی درگیر است، با مسائل شرعی تازه ای روبرو می شویم و احساس می كنیم باید به حضرتعالی رجوع نمائیم و از شما تقلید كنیم، آیا این كار برای ما جایز است؟
بقاء بر تقلید از امام «قدس سره» برای شما جایز است و فعلا نیازی به عدول از تقلید ایشان ندارید، در صورت نیاز به استعلام حكم شرعی در مسائل مستحدثه، می توانید با دفتر ما مكاتبه نمائید.
س 44: وظیفه مقلد در قبال مرجع تقلید خود در صورتی كه اعلمیت مرجع دیگری را احراز نماید، چیست؟
بنا بر احتیاط، واجب است در مسائلی كه فتوای مرجع فعلی با فتوای مرجع اعلم اختلاف دارد، به مرجع اعلم عدول نماید.
س 45: 1 - در چه صورتی جایز است، مقلد از مرجع تقلیدش عدول كند؟
2 - آیا عدول از اعلم به غیر اعلم در مواردی كه فتاوای مرجع اعلم منطبق با زمان نباشد و یا عمل به آن بسیار دشوار باشد، جایز است؟
1 - عدول از مرجع تقلید زنده به مجتهد دیگر، جایز نیست علی الاحوط، مگر در صورتی كه مرجع دوم اعلم از مرجع اول و فتوای او در مسأله ای مخالف فتوای مجتهد اول باشد.
2 - تنها گمان به ناهماهنگی فتاوای مرجع تقلید با زمان و شرایط حاكم بر آن و یا دشواری عمل به فتاوای او، سبب جواز عدول از مجتهد اعلم به مجتهد دیگر نمی شود.
--------------------------------------------------------------------------------
مسائل متفرقه تقلید
س 46: مراد از جاهل مقصّر چه كسی است؟
جاهل مقصر به كسی گفته می شود كه متوجه جهل خود بوده و راههای رفع جهالت خود را هم می داند، ولی در آموختن احكام كوتاهی می كند.
س 47: جاهل قاصر كیست؟
جاهل قاصر كسی است كه اصلا متوجه جهل خود نیست و یا راهی برای برطرف كردن جهل خود ندارد.
س 48: احتیاط واجب چه معنائی دارد؟
یعنی وجوب انجام یا ترك فعلی از باب احتیاط.
س 49: آیا عبارت «فیه اشكال» كه در بعضی از فتاوی ذكر می شود، دلالت بر حرمت دارد؟
بر حسب اختلاف موارد، معنای آن فرق می كند. اگر اشكال در جواز باشد دلالت بر حرمت در مقام عمل دارد.
س 50: عبارت های «فیه اشكال»، «مشكل»، «لایخلو من اشكال»، «لا اشكال فیه» فتواست یا احتیاط؟
همه این عبارت ها دلالت بر احتیاط دارند، مگر عبارت «لااشكال فیه» كه فتوی است.
س 51: فرق بین جایز نبودن و حرام چیست؟
در مقام عمل بین آنها فرقی نیست.